Coleridge en de 'Person on business from Porlock'

Ash Farm

Coleridge was 'the last person who knows everything', zegt John, die we spreken in The Bottom Ship Inn. Daarna is het met onze parate kennis hard achteruitgegaan. Samual Taylor Coleridge (1772-1834) was een soort wandelende encyclopedie, begrijp ik.

Coleridge

Op onze wandeling op zoek naar de ruïnes van Ashley Combe House komen we langs Ash Farm. In de zomer van 1797 heeft Coleridge daar zijn intrek genomen. Vanwege zijn zwakke gezondheid krijgt hij opium voorgeschreven. De opium zorgt ervoor dat hij in zijn stoel in slaap valt, net op het moment dat hij in Samual Purchas' (ca. 1577-1626) Pilgrimage de volgende zin leest: 'Here the Khan Kubla commanded a palace to be built, and a stately garden thereunto. And thus ten miles of fertile ground were inclosed with a wall.' Het gaat hier over het zomerpaleis van Koeblai Khan, heerser van het Mongoolse Rijk en keizer van China in de dertiende eeuw. Het is een verhaal dat via Marco Polo naar Europa gekomen is.
Coleridge slaapt ongeveer drie uur, waarin hem in een droom een gedicht wordt doorgegeven van zo'n twee- tot driehonderd regels. Het gedicht gaat door op de zin waarbij hij in slaap gevallen is. Als hij wakker wordt, begint hij de regels meteen op te schrijven. Maar midden in het schrijfproces wordt hij weggeroepen door een vreemdeling die aan de deur staat, iemand uit Porlock die langskomt voor zaken, door wie hij ruim een uur wordt opgehouden. Als hij terugkeert aan zijn schrijftafel heeft hij alleen nog wat vage herinneringen aan de droom maar is de rest van de tekst kwijt. Het gedicht, Kubla Khan, strandt bij regel 54.

De weg die langs Ash Farm loopt, wordt tegenwoordig de Coleridge Way genoemd.

Coleridge brengt hierover verslag uit, in de derde persoon, bij de eerste publicatie van het gedicht: 'On awakening he appeared to himself to have a distinct recollection of the whole, and taking his pen, ink, and paper, instantly and eagerly wrote down the lines that are here preserved. At this moment he was unfortunately called out by a person on business from Porlock, and detained by him above an hour, and on his return to his room, found, to his no small surprise and mortification, that though he still retained some vague and dim recollection of the general purport of the vision, yet, with the exception of some eight or ten scattered lines and images, all the rest had passed away like the image on the surface of a stream into which a stone has been cast, but, alas! without the after restoration of the latter!'

Maar het kan ook een andere boerderij geweest zijn, zoals Parsonage Farm.

En ook waar het gebeurde: 'This fragment with a good deal more, not recoverable, composed, in a sort of Reverie bought on by two grains [d.i. 130 mg] of Opium taken to check dysentery, at a Farm House between Porlock & Linton, a quarter of a mile from Culbone Church, in the fall of the year, 1797.' Een kwart mijl van Culbone Church. Ash Farm ligt inderdaad zo'n vierhonderd meter van het kerkje. Maar het kan ook een andere boerderij geweest zijn, zoals Parsonage Farm. Daar is discussie over.

Naar Culbone Church is rechtsaf.

De 'person on business from Porlock' kan een arts geweest zijn die Coleridge verse opium bracht. Ook daar is discussie over. Het is de vraag of de persoon waardoor de dichter gestoord werd wel werkelijk bestaan heeft, of dat hij deze verzonnen heeft en als excuus gebruikt heeft omdat hij zou zijn vastgelopen in de tekst. Hilary Mantel schrijft daarover. Maar waarom zou je dat doen? Je kan ook stoppen bij 54 regels. Dat is de tekst die we kennen, van de rest weten we niets. Ook al houdt Coleridge het erbij dat het gedicht maar een fragment is, zoals hij erboven zet.

Kubla Khan

Or, a vision in a dream. A Fragment.

In Xanadu did Kubla Khan

A stately pleasure-dome decree:

Where Alph, the sacred river, ran

Through caverns measureless to man

    Down to a sunless sea.

So twice five miles of fertile ground

With walls and towers were girdled round;

And there were gardens bright with sinuous rills,

Where blossomed many an incense-bearing tree;

And here were forests ancient as the hills,

Enfolding sunny spots of greenery.

But oh! that deep romantic chasm which slanted

Down the green hill athwart a cedarn cover!

A savage place! as holy and enchanted

As e'er beneath a waning moon was haunted

By woman wailing for her demon-lover!

And from this chasm, with ceaseless turmoil seething,

As if this earth in fast thick pants were breathing,

A mighty fountain momently was forced:

Amid whose swift half-intermitted burst

Huge fragments vaulted like rebounding hail,

Or chaffy grain beneath the thresher's flail:

And mid these dancing rocks at once and ever

It flung up momently the sacred river.

Five miles meandering with a mazy motion

Through wood and dale the sacred river ran,

Then reached the caverns measureless to man,

And sank in tumult to a lifeless ocean;

And 'mid this tumult Kubla heard from far

Ancestral voices prophesying war!

    The shadow of the dome of pleasure

    Floated midway on the waves;

    Where was heard the mingled measure

    From the fountain and the caves.

It was a miracle of rare device,

A sunny pleasure-dome with caves of ice!

    A damsel with a dulcimer

    In a vision once I saw:

    It was an Abyssinian maid

    And on her dulcimer she played,

    Singing of Mount Abora.

    Could I revive within me

    Her symphony and song,

    To such a deep delight 'twould win me,

That with music loud and long,

I would build that dome in air,

That sunny dome! those caves of ice!

And all who heard should see them there,

And all should cry, Beware! Beware!

His flashing eyes, his floating hair!

Weave a circle round him thrice,

And close your eyes with holy dread

For he on honey-dew hath fed,

And drunk the milk of Paradise.

Het aardige aan het ontstaan van het gedicht, dat met geheimzinnigheid omgeven is, ook omdat het al zo lang geleden is, is dat het Engels er een gevleugende uitdrukking aan overgehouden heeft. En wat voor een! Een 'person on business from Porlock' of kortweg 'person from Porlock' of 'man from Porlock' of nog korter 'Porlock' staat voor iemand (of iets) die (of dat) een (geïnspireerd) creatief proces verstoort. Een uitdrukking die makkelijk te onthouden is, met dank aan de alliteratie bij de eerste varianten.

De route door het bos naar Culbone Church.

Ik merk dat ik 'm ook af en toe al gebruik. Misschien kunnen we de betekenis daarbij wat breder trekken en is het niet alleen een persoon die je stoort in je creatieve proces maar dat doet in heel je doen en laten. Was het misschien ook die vrouw die ons een onbekende route door Porlock voorspelde met de bus, terwijl de bus al jaren recht tegenover haar huis stopt aan de overkant van de weg? Of kan het de elektricien geweest zijn die ons bij het installeren van de nieuwe keuken alsnog de close-in-boiler uit het hoofd wilde praten, waar we tevoren al lang en breed over nagedacht hadden? Een boiler die meteen heet water geeft en je niet een minuut of wat op opgestookt water uit de gasketel op zolder laat wachten. 'Waarom zou je dat doen, zo'n boiler in je keukenkastje! Je hebt toch gas!' was de opmerking van de elektricien, waardoor we helemaal van ons à propos raakten. 'Persons from Porlock', je komt ze iedere dag tegen, waar je ook bent, op het werk en in het maatschappelijk leven.

PS Ik dank Jenny de Roode, die mij als eerste opmerkzaam maakte op de gevleugelde uitdrukking in het Engels, en Martine van Rhijn, die mij wees op het gedicht 'The Rime of the Ancient Mariner' ('De ballade van de oude zeeman'), opgenomen in de bundel Lyrical Ballads, die Coleridge en William Wordsworth in 1798 uitgaven. Coleridge en Wordsworth trokken vaak samen op door het gebied rond Ash Farm.