Als het lente is, lees ik een krant op een terras en drink een latte uit een glas. Of om het even een boek met een cappuccino of een dubbele espresso. Maar dat kan ook als het zomer is. 's Winters ga je binnen zitten.
De zoons en kleinzoon van Gerard Brouwer onthullen het beeld.
Daar staan ze dan, de haringhappers van Gerard Brouwer. Op de plek, nou, bijna op de plek waar hij ze hebben wou, voor de Voorstraat op de Boulevard. Als groots aandenken aan een groot kunstenaar!
Wij zijn wat voorzichtiger met de Katwijkse ziel dan de makers van Typisch Katwijk. We hebben ook niet de middelen om de Katwijker avond aan avond met uitzendingen te torpederen. We doen het wat rustiger aan. Vandaag is op RTV Katwijk de tweede aflevering in de serie Braam plukken. Een pareltje, mogen we weer hopen. Zo'n mooie besuikerde dauwbraam. En als dat niet zo is, horen we dat wel via de sociale media, waar iedereen zich lekker kan uitleven van tijd tot tijd.
Wanneer kan je kijken? Om 12.00, 18.00 en 21.30 uur na de sport. Via Ziggo op kanaal 41 of KPN 1385 maar nog makkelijker in het hele land op https://www.rtvkatwijk.nl/live-tv/
op de genoemde tijden. Later komt het YouTube, waar het tot in alle
eeuwigheid op ieder moment van de dag jaar in jaar uit te zien is.
Als je dus net bent ingeschakeld, om pakweg tien over zes, ben je nog helemaal op tijd, want het komt na de
sport! Wordt het vijf voor halfzeven, dan moet je toch wel klaar gaan
zitten. Want het begint opeens, zonder aankondiging, na de reclame.
Gelukkig, de wereld is nog niet verloren. De afgelopen week logeerden we in een vakantiehuisje in Drenthe, een omgebouwde hooiberg. In het keukentje kwam ik het aanrecht tegen uit mijn jeugd. Van geel met witte terrazzo. Het aanrechtblad met mooie ronde hoeken achter een brede rand schuin aflopend naar de wasbak. De wasbak in dezelfde kleur terrazzo afgewisseld met witte vierkanten van ongeveer vier bij vier centimeter. Lekker laag. Het koperen putje. Ja, dat was er ook, vroeger in de Willy Sluiterstraat. Maar wat stond daar rond dat gat? MET VIM. Dat kon ik meteen goed lezen. Vim is een schoonmaakmiddel, een schuurmiddel. Dan zou dat woord daarvoor wel REINIGEN moeten zijn. Misschien dat ze bij dit putje iets te grondig tekeer waren gegaan, met die Vim. En dan vooral aan de linkerkant van het putje. Nog even proberen. Bril af, dan kon ik het beter zien. Die tekst van een halve eeuw geleden. OCRIET, dat stond er. Ocriet? Was dat een soort koper? Nooit van gehoord. De laptop open. Even googelen. Als ik de hele tekst 'Ocriet reinigen met Vim' invoerde, kwam ik heel wat treffers tegen. Er waren er meer die zich hierover hadden verbaasd.
Ocriet is niet het koper waarvan het putje gemaakt is, lees ik op Wikipedia, maar alles wat eromheen zit, het terrazzo dus. Het terrazzo 'bestaat uit steenkorrels, gevat in witte cement. Door plamuren, slijpen en polijsten kreeg het een glad oppervlak.' De Ocrietfabriek stond in Eemnes aan de rivier de Eem, waarover de grondstoffen werden aangevoerd. De naam Ocriet is afgeleid van 'concrite', het Engelse woord voor beton. En dat terrazzo van het aanrecht kun je het beste reinigen met Vim. En wat is er handiger dan dat gewoon op het putje te schrijven dat er deel van uitmaakt.
Vandaag waren we in Blokzijl, mooi plaatsje aan de voormalige Zuiderzee. Ze noemen het ook wel Klein-Amsterdam, vanwege die pittoreske pandjes, op een wat kleinere schaal dan in de hoofdstad. Het was er uitgestorven.
'Moet je in de zomer eens komen,' vertelt de uitbater van het café, 'dan ligt de Havenkolk hier vol met jachten. En als je op het terras bij de sluis gaat zitten, kun je lachen om het gestuntel van die bootjesmensen. Alle jachten op weg naar Friesland moeten door die sluis. In de winter, als er geschaatst wordt, is het hier ook heel druk.'
Ik wil hem nog vragen naar de Beatles die hier ooit hebben opgetreden, in een veilinghal, maar ik denk dat hij te jong is om dat te hebben meegemaakt. We rekenen af en gaan weer verder.
Vanavond zag ik bij De Wereld Draait Door Tim Hofman. Ik heb niet zoveel met Tim Hofman, maar wel met zijn burgerinitiatief, voor die 400 kinderen die dreigen te worden uitgezet. Zoals Howick en Lili een kleine twee maanden geleden.
Kwaad maak ik me hierom, heel kwaad, en Huize Zeezicht is misschien niet de plaats om deze boosheid te uiten, maar ook wel weer wel. Want het is het medium waarmee ik de dingen die me bezighouden de wereld in slinger. Dus waarom dit niet. En het kan me niks schelen ook.
En als ik aan die vierhonderd kinderen denk, die hier in onzekerheid zitten, laat ik me maar eens lekker gaan. Want zoals al gezegd, het kan me niks schelen.
We worden in dit land geregeerd door klootzakken (m/v). En ook in de Kamer (1e en 2e) zitten klootzakken (m/v). Klootzakken, die er niet toe kunnen besluiten, vanwege partij-politiek belang, en meer van dat soort onzin, om vierhonderd kinderen in dit mooie land te laten blijven. Alleen al daarom zijn het klootzakken, omdat ze geen eigen mening hebben, geen hart. En alleen het partij-politiek belang laten zegevieren. Klootzakken dus – een duidelijker term is er niet om aan te geven waar we mee van doen hebben –, klootzakken die er niet toe kunnen besluiten om kinderen die hier geboren zijn, opgegroeid zijn, vriendjes en vriendinnetjes hebben, daarmee lekker buiten spelen, om die, hele gewone kinderen, die nergens de schuld van mogen krijgen, om die kinderen in dit rijke land te laten blijven. Kinderen die helemaal honderd procent Nederlands zijn, Nederlands denken, Nederlands doen. Ach, ach, ach. Vierhonderd, op een bevolking van zeventien miljoen, dat is een verwaarloosbaar getal van 0,000024 procent, zoiets. Het maakt ook helemaal niks uit, hoe groot dat getal is. Want die kinderen zijn hier al, je merkt er niets van. Vierhonderd kinderen op een bevolking van zeventien miljoen, in zo'n beetje het rijkste land ter wereld. Een land waarvan de minister-president in zijn eentje van plan was bedrijven als Unilever met twee miljard te spekken, door de dividendbelasting voor datzelfde bedrag af te schaffen. Maar zo'n rijk land zijn we dus. Waarin dat kan. Een rijk land, geregeerd door klootzakken, met een Kamer vol klootzakken, die het presteren om vierhonderd kinderen van hun bed te lichten, VAN HUN BED TE LICHTEN, echt waar, door de politie, kinderen van zeven, acht of negen jaar, van hun bed te lichten, als misdadigers, en naar niemandsland te sturen, naar Irak, Oekraïne, waar dan ook, omdat het daar zogenaamd veilig zou zijn. Daar gaat het niet eens om. Die kinderen zijn honderd procent Nederlands. Daar gaat het om! En als je ze naar zo'n land stuurt, een land waarvan ze de taal niet spreken, een land waar ze geen vriendjes en vriendinnetjes hebben, een land waar ze kortom niets (mee) hebben, dan stuur je ze naar DE MAAN.
Daarom, laat die kinderen hier blijven. Grenzen? De wereld gaat er kapot aan.
Het helpt zo’n beetje overal tegen, of voor. Alles krijg je ermee
schoon. De was, de vloer, het plaatsje achter het huis. Alle vlekken krijg je ermee weg. Je kunt het zo
gek niet bedenken. Pas vroeg m’n moeder een blok voor haar mee te nemen,
voor bij het voeteneind in haar bed. Bij een bepaalde weersverandering
ligt ze de hele nacht te schoppen met haar benen, maar leg je zo’n stuk
zeep bij je voeten, dan lig je stil en kun je weer slapen. In een washandje.
De geur is fantastisch, en sterk. Een paar blokken in de kledingkast en
je kleren ruiken altijd fris. Sinds kort heb ik in mijn boekenkast, de
dichte met de deurtjes, op iedere plank, achter elke rij boeken een blok
liggen. Ik laat het papiertje er gewoon om. Tegen de zilvervisjes. Die
houden niet van licht. Maar wel van donker en stof en soms van papier,
maar dan noem je het papiervisjes. De ergste soort. Eten papier.
Vooral van de boeken die plat liggen. Vieze visjes. Ze houden niet van licht en ook niet van 'Sunlicht'.
Zoals m'n moeder het noemt. Niks
bijzonders. Hele volksstammen noemen die zeep zo. Ook buiten Katwijk. Zouden
ze die g met opzet als een c met een haaltje geschreven hebben, zodat
iedereen het kan lezen? Als Sunlicht (of Zunlicht) of Sunlight. En als ik nu een boek pak uit m’n boekenkast, is dat boek zo
heerlijk fris, citroentjesfris. Ik merk dat het me ook langer wakker
houdt, die geur. Waar eerst m’n ogen dichtvielen, lees ik nu een hoofdstukje meer.
Ik zei het al, wonderzeep!
Op internet vond ik een flinke lijst van toepassingen van Sunlight-zeep op huishoudbode.nl, waaronder die bij nachtelijke spierverkramping. Zelfs omroep Max maakt er melding van.
Tijdens de high tea voor m'n moeders verjaardag in de Drakenkamer van kasteel Oud-Poelgeest waren daar ineens de 'tillenbeesten', de sfinxachtige wezens die Jan Wolkers in het voorjaar van 1945,* toen de Duitsers vertrokken waren en het kasteel verlaten, van de schouw gestolen had. Het rechterbeeld werd door de familie terugbezorgd in 2013. Toen dat er was, kon voor de linkerkant een kopie gemaakt worden.
Wat er met het tweede (linker) tillenbeest gebeurde, vertelt Wolkers in een verhaal dat in 1959 in het tijdschrift Tirade verschijnt: Het tillenbeest.**
In De Wereld Draait Door is ooit een filmpje te zien geweest waarin Wolkers de passage van de ontvreemding voordraagt.
In het volgende filmpje vertelt mevrouw Völker-Dieben, oud-voorzitter van de Stichting Erfgoed Oud-Poelgeest, hoe het rechterbeeld terugkwam in het kasteel.
Het kasteel uit 1640, waar ooit Boerhaave woonde, was na de Tweede Wereldoorlog een puinhoop vanbinnen. Je verbaast je erover
hoe alles, de plafonds, de gobelins, het stucwerk, in oude luister is
hersteld. De gobelins bijvoorbeeld werden aan de hand van overgebleven patroonresten opnieuw geborduurd in Engeland. De restauratie van de Drakenzaal kwam pas onlangs, in 2017 gereed. Meer hierover is te lezen op de website van de stichting.
En... voor de goede lezer c.q. verstaander: op het landgoed zijn in totaal dus drie tillenbeesten.
Na Typisch Katwijk komt er weer iets typisch Katwijks op televisie. Vandaag start RTV Katwijk met de eerste aflevering in de serie Braam plukken. Te zien om 12.00, 18.00 en 21.30 uur na de sport. Via Ziggo op kanaal 41 of KPN 1385 maar nog makkelijker in het hele land op https://www.rtvkatwijk.nl/live-tv/ op de genoemde tijden. Later komt het YouTube, waar het tot in alle eeuwigheid op ieder moment van de dag jaar in jaar uit te zien is.
Als je dus net bent ingeschakeld, om pakweg tien over zes, ben je nog helemaal op tijd, want het komt na de sport! Wordt het vijf voor halfzeven, dan moet je toch wel klaar gaan zitten. Want het begint opeens, zonder aankondiging, na de reclame.
Op het dak van de uitspanning is in grote letters nog net de naam DE VALSTRIK zichtbaar.
Dit is het verhaal van De Valstrik. Boven op de Heilige Berg was ooit een speeltuin. Dat was toen er nog (bijna) geen huizen stonden en het nog gewoon een duin was. De speeltuin was op het hoogste punt. Bij de speeltuin was een uitspanning, waar de kinderen limonade kregen en voor ouderen een borrel werd geschonken. Soms meer dan één. Een dominee die daarvan hoorde, riep op een zondag van de kansel dat je daar maar beter niet naartoe kon gaan, die speeltuin, met dat café erbij. Het was 'de valstrik van de duivel!'* Waarop de eigenaar de gelegenheid prompt De Valstrik noemde en dat met grote letters op het dak zette. Van Arie Kraaijenoord, die, jaren geleden alweer, op het topje van de Heilige Berg ging wonen, hoorde ik dat hij in de tuin achter zijn huis een stuk muur vond met in geschilderde letters het woorddeel LTUIN erop. Mooie herinnering aan een bewogen plek. Of moet je zeggen: aan een plek vol beweging.
Grappig wel dat naarmate de duin meer bebouwd werd, er ook meer dominees gingen wonen – de duin wordt niet voor niets de Heilige Berg genoemd. Konden ze een borreltje halen in De Valstrik.
Een waarschijnlijk wat oudere foto van de andere kant. De weg omhoog is
nog een zandpad en nog niet afgezet met een hekje.
* Een variant van het verhaal is dat er ook op zondag geschonken werd en dat de dominee daartegen van leer trok.
Ik heb mij laten vertellen, maar wie ben ik, dat Sinterklaas vroeger in de Oude Kerk in Katwijk aan Zee ter kerke ging, toen dat nog een katholieke kapel was. Hij was daar misdienaar. Dat was vanaf 1560. Het jaar daarop waren de festiviteiten rond het honderdjarig bestaan van de parochie. Het is allemaal lang geleden, maar de Sint herinnert zich het nog goed, ook hoe de watergeuzen tien jaar later, in 1571, het kerkgebouw binnendrongen en alles, ook het beeld van de Heilige Moeder, kort en klein sloegen. Het enige wat de watergeuzen over het hoofd zagen, waren de wijwaterbakjes, ingemetseld in de muren in het voorportaal van de kerk, aan de zeekant. Het waren de laatste overblijfselen van de vijftiende-eeuwse kerk, een mooie herinnering ook aan zijn jeugd, liet de Sint ons weten. Soms, als hij later, toen hij al wat ouder was, op een mooie zomerdag, incognito, verkleed als badgast met een grote zonnehoed en zonder baard (Sint hierover: 'Sommigen die ik het verhaal vertelde, zeiden dat ik die zeker thuis gelaten had, maar nee hoor, die scheer ik 's zomers netjes af. Te warm, zo'n baard. In december is die wel weer op lengte.'), het gebouw betrad, leegde hij er stiekem zijn flesje water voor de dorst in, waarna hij zijn vingers erin doopte om een kruisje te slaan. Ja, dat was mooi, maar ook die tijd is voorbij, want bij de restauratie in de jaren tachtig van de twintigste eeuw zijn de wijwaterbakjes er alsnog vakkundig uit gesloopt.
Hier hoopt de goedheiligman op 4 december voor te gaan.
Zijn schimmel blijft dan maar stilletjes buiten staan.
Sinterklaas nu, zou, wanneer hij straks weer in het land is en ook Katwijk aandoet, graag nog eens een bezoek brengen aan de kerk van zijn jeugd, waar hij als jongeling geholpen heeft bij de mis en gezongen heeft in het kerkkoor. Waar hij luisterde naar het gebulder van de zee of dromerig de warme zonnestralen opving die door de glas-in-loodramen kwamen. Maar hij wil het niet bij een bezoek alleen laten, niet bij een bezoek zonder meer. Nu hij bisschop is – niet iedere misdienaar schopt het tot bisschop – leek het hem een mooi gebaar ook eens voor te gaan in de kerk waar hij nog met zijn ouders kwam, in een mis. De protestanten, die het kerkgebouw na honderdtien jaar overnamen, zijn dat een dienst gaan noemen. Maar wat maakt dat uit. Een mis of een dienst. Sint is het om het even.
Het sinterklaasfeest, het feest van zijn verjaardag, is dezer dagen zo profaan geworden, zo materialistisch, vindt de Sint, dat het hem goed lijkt om daaraan voorafgaand samen te komen, een moment van bezinning te hebben, van dankbaarheid en soberheid, als tegenwicht aan de totale gekte die het sinterklaasfeest geworden is, de totale gekte die de hele decembermaand geworden is, met op het eind ook nog een kerstman, en sommigen hebben, zo heeft de Sint zich laten vertellen, zelfs nog een dertiende maand erbij, omdat ze aan de twaalfde maand blijkbaar niet genoeg hebben. December barst letterlijk uit zijn voegen.
Vroeger kregen kinderen een suikerhart, of een taaitaaipop, met een handje pepernoten. Daarmee was de kous af. Maar nu... de fabrieken in China, Japan en Taiwan draaien overuren om alles op tijd op de pakjesboot in Myra te krijgen en daarmee dan weer op tijd in Nederland aan te komen.
Maar zou dat kunnen? Zou dat geregeld kunnen worden? Een mis door de bisschop van Myra in de Oude of Andreaskerk* te Katwijk aan Zee. We moeten daarvoor natuurlijk toestemming hebben van de koster, Dirk Messemaker, maar ik denk niet dat die het erg vindt. Sinterklaas denkt zelf aan de avond vóór zijn verjaardag, op dinsdag 4 december. Om acht uur, 'bakkiestijd' zeggen ze al eeuwen in Katwijk. We kunnen misschien ook echt koffie schenken, voorafgaand aan de dienst, of mis, met een stukje marsepein erbij.
We doen er allemaal aan mee, aan de leugen van Volendam, maar wat een heerlijke leugen! Deze is gemaakt bij Zwarthoed, recht tegenover Hotel Spaander, alweer heel wat jaartjes geleden. Zwarthoed besteedt veel aandacht aan de details, zoals het netjes uitleggen van de rok. Vergelijk de etalages maar eens van al die andere fotografen.
Laatst bij de verhuizing kwam dat schilderij weer tevoorschijn, dat ik toen op de Place du Tertre heb laten schilderen. Je hangt dat niet op. Nooit. Dus heb ik het maar uit de lijst gehaald en opgerold. Scheelt een hoop ruimte.
Het was de tijd (de tijd dat je 's nachts na het stappen om warme gevulde koeken ging bij Den Dulk, de tijd dat je uren in de rij stond bij het VVV-kantoortje onder aan de vuurtoren voor een kaartje voor de Stones, of voor Bowie; internet bestond niet en als je een brief moest tikken pakte je een typmachine, die tijd dus, van een krant en een vaste telefoon, aan de muur, met een draad, van de telefoon naar de muur) dat je voor het eerst naar Parijs ging. In een hip jasje met daaronder een T-shirt van The Cure. Met de nachttrein, die er wel acht uur over deed en langs al die Belgische en Noord-Franse stations kwam – Mons, St Quentin, Aulnoye –, waar iedereen in de gangpaden over elkaar heen lag. Midden in de nacht, bij de grens met Frankrijk, stond de trein ergens – het leek wel een rangeerterrein – heel lang stil en kwamen de grenswachten en gendarmes binnen, met kepies en norse gezichten en grote honden. Iedereen wakker maken, op zoek naar verdovende middelen. Maar die hadden wij zo goed verpakt dat ze niets roken. Teleurgesteld verlieten kepies en honden de trein. Je kon er jaren voor in de cel komen. Dus het was bloedlink. Ja, je deed wel meer domme dingen toen je jong was.
Bois de Boulogne.
Ach ja. Alles in je leven bepaalt uiteindelijk wie je bent en wie je worden zal. Het kan alle kanten uit. En het duurt even voordat je je draai gevonden hebt. Het beste is als je die draai nooit helemaal vindt. Dan blijft het leven één lange ontdekkingstocht.
Aan het begin van de Hogeweg, alias de Heilige Berg, staat het huis met de naam 'Ons prinsesje'. Het werd in 1902 in opdracht van Jan Toorop ontworpen door architect Hendrik Jesse. Willem Wassenaar, een leerling van Toorop, ging er wonen.*
Jan Toorop.
De naam 'Ons prinsesje' kreeg het huis pas in 1909. Hiermee is Juliana bedoeld, die in dat jaar op 30 april het levenslicht zag. Een prinsesje waar lang naar uitgezien was, omdat zij het koningshuis moest redden.
Dit is 'de Heilige Berg'. Zo genoemd om de dominees en de huisartsen die er woonden (en wonen). In de ogen van de Katwijkers waren (zijn) dat natuurlijk heiligen. In ieder geval halve heiligen.* Of dat nog zo is, weet ik niet.
De Heilige Berg is de bijnaam voor de Hogeweg, die aan het einde van de Voorstraat parallel daaraan als een ventweg omhoogloopt en voorbij de splitsing met de Zeeweg weer omlaag gaat.
* Huisartsen en dominees beschikken immers over lichaam en geest. Er woonden (en wonen) ook notarissen, aannemers, architecten en andere notabelen. Katwijkers zeggen notabélen.
Naast bakker Den Dulk,* aan de andere kant van het plantsoen, zat tandarts Mast. Dat was een deftig huis met een hoge hal. De hal was achter de voordeur die wat meer naar achteren lag rechts naast het huis, nogal verstopt. Op de foto hierboven achter de rechterboom. Later verhuisde de tandarts naar de Boulevard, naar een van de witte huizen bij de vuurtoren.** Als je in de tandartsstoel zat, keek je zo op zee. Als je er de kans voor kreeg. Ik weet nog dat ik daar iedere twee weken voor mijn beugel heen moest. Mijn moeder ging dan met me mee. De tandarts bewoog dan even met zijn hand, waaraan een tangetje vastzat waarmee de metaaldraadjes van mijn beugel verbogen werden, en klaar was hij. Het klusje duurde ongeveer een minuut. 20 gulden betaalde mijn moeder daarvoor. Iedere keer weer. Het kan ook 12 gulden geweest zijn, laat ik niet overdrijven, in ieder geval een heel bedrag in de tijd dat een huis op de Boulevard nog een ton kostte. Ik weet niet precies meer hoe oud ik was, toen ik voor mijn beugel langs moest, ik ben van 1961, maar ik weet nog wel dat het een enorme beul was, tandarts Mast. Van schrik heb ik hem een keer, toen ik mijn mond niet ver genoeg opendeed, dat zal het geweest zijn, denk ik, een klap in zijn gezicht gegeven.*** Daarna hoefde ik nooit meer terug te komen.****
* Van de slogan 'Wie heeft zulk, alleen T. den Dulk'.
** Officieel horen deze huizen niet wit te zijn, zoals het huidige appartementencomplexje Seinpost op de hoek Boulevard-Seinpoststraat.
*** Misschien dat ik een jaar of negen geweest ben toen het gebeurde plaatsvond, en ik denk dat die klap meer een afwerende duw geweest is.
**** Met mijn tanden die scheef stonden, is het vanzelf goed gekomen.
Echt iedereen gaat naar de Algarve tegenwoordig. Voor wíj gingen, moest ik nog naar de kapper. Ik ga nog steeds naar dezelfde kapper, in Leiden. Deze had net de haren uit mijn oren gebrand* – mijn oren gloeiden nog na en het rook naar verschroeid haar – toen ik in de spiegel mijn collega Sufyan zag langslopen. Een vreemde gewaarwording. Sufyan zie ik nooit bij de kapper, ik wist niet dat hij bij dezelfde kapper kwam als ik, maar het was wel nodig, want hij had een flinke, verwilderde bos haar. Zo had ik hem nog nooit gezien. Daarbij was hij ook een stuk bruiner geworden. Daarom riep ik: 'Ben je weer aan het graven geweest, in een ver land?' Hij is namelijk archeoloog en gaat wel eens in de grond zoeken in Oman. Of die contreien.
'Nee, ik kom net terug uit de Algarve, voor vakantie.' Hij wisselde een paar woorden met de kapper, toen hij zijn telefoon tevoorschijn haalde. 'Kijk, hier.'
Hij liet een kaart in Google Maps zien. Morenos, daar had hij gezeten. 'Maar dat is vlak bij waar wij naartoe gaan, iets onder Santa Catarina en boven Moncarapacho.'
'Er is een fabriekje waar ze azulejo's maken.' Hij liet me een filmpje zien.
'O, gaaf, dat wil ik ook wel zien. Hoe heet het? Waar is het?'
'In Morenos. En je moet ook naar Alcoutim. En dan met een boot naar de overkant, naar Sanlúcar, dan zit je in Spanje. Daar is een kasteel. Op een berg.' Je stak dan de Guadiana over, de grensrivier.'
'Wacht, ik schrijf het op. Morenos tegelfabriek en Alcoutim. Bedankt voor de tips. Leuk!'
Met een geknipt hoofd verliet ik de zaak.
Thuis vertelde ik dat ik Sufyan was tegengekomen, die ook in de Algarve was geweest. Iedereen ging tegenwoordig naar de Algarve. En dat we naar dat tegelfabriekje moesten en naar Alcoutim en dat kasteel. Dat was nog vóór Adri ons vertelde dat de twee hoofdpersonen in zijn boek Verborgen daar een rol spelen, in Alcoutim.
Alcoutim was uiteindelijk gemakkelijk te vinden, maar dat tegelfabriekje in Morenos... Als we inzoomden op de naam, kwam er verder niets in beeld dan alleen die naam en een bergweg en zoomde je nog verder in in Google Maps, dan had je alleen nog die bergweg en was er van de naam niets meer over. Die loste op. Er was daar helemaal niets, net schuin boven onze quinta waar we logeerden. Maar Sufyan had het wel aangewezen op zijn telefoon. En het leek zo dichtbij. Een stukje over de N398 omhoog naar Santa Catarina, dan naar rechts over de N270, en dan de derde weg links, de M513-1. Die bergweg.
Het leek ons beter om zelf maar een fabriekje te zoeken. En dat lukte. Met wat googelen, op 'azulejo' en 'Algarve' en nog zo wat trefwoorden, vonden we er eentje vlakbij. Een fabriekje, een werkplaats, kun je beter zeggen. Want het gaat wel aan de lopende band, maar niet letterlijk. Zo zouden we later zien. Vanaf de quinta moesten we rechtsaf de weg omhoog – die kant waren we nog nooit geweest, terwijl we nu al voor de tweede keer hier waren – en dan nog een paar bochten en in een kwartiertje waren we er. We reden het terrein op en werden vriendelijk verwelkomd door de eigenaar van Terracota do Algarve. We mochten overal kijken, in de showroom en in de werkplaats. Maar wat een baan! Je zal hier werken! Niet iets om jaloers op te zijn. De ter plekke gewonnen rode klei wordt in een vormen gedaan op asbestplaatjes en daarna glad gestreken en dat doen die mensen dan de hele dag door. De plaatjes met de kleitegels worden ongeveer vijf dagen te drogen gelegd in rekken waarna ze gebakken worden. Hier volgen twee filmpjes over hoe die mensen aan het werk zijn.
Toen we weggingen, werden we weer vriendelijk uitgeleide gedaan door de eigenaar, die ons nog vertelde dat juist een week geleden de Nederlandse televisie was langs geweest. Hoe toevallig. Daarvoor moesten we maar even naar hun Facebookpagina gaan, die van Terracota do Algarve. Het was voor het programma Droomhuis gezocht, gepresenteerd door Sybrand Niessen. Wij zochten daar trouwens ook nog een droomhuis, in Olhao bijvoorbeeld, een leuk appartement om af en toe eens naartoe te gaan.
* Dat doet hij met een stokje met een dot watten erom gedraaid, die hij met spiritus of wasbenzine doordrenkt, aansteekt en tegen je oren slaat.
‘Hoe vind je dat nou? Dat wij ook naar die quinta gaan. Die foto van de kip heeft de doorslag gegeven voor Ineke.’
Adri appte mij een Katwijks zinnetje met een achteraan geplaatst bijwoord en of we dit soort grammaticaliteiten ook in het woordenboek opnamen en van het een kwam het ander. Ik stuurde een foto van een kip in de keuken met de mededeling dat we op de quinta zaten maar dat dat niks gaf.
Uurtje later hadden ze geboekt.
‘Wat leuk! Jammer dat wij dan alweer weg zijn.’ We hadden het over dat paleis in Estoi, hier vlakbij, en dat we aan de vis zaten in Tavira. Dorade en tonijn.
‘Tavira speelt ook een rol in mijn boek Verborgen en Estoi ook,’ appt Adri terug.
‘Die verse knoflook op de vis is zó lekker,’ zegt Wilma. ‘Wat zou dat groene spul zijn?’
‘Peterselie?’
‘Maar hoe vind je dat nou? Datte we ook die kant uitgaan?’
Ik vertelde alvast wat over de compound.
‘Mag je ook vijgen plukken?’
‘Ja, mag allemaal. We vinden het helemaal maf en leuk natuurlijk. Dat jullie deze kant op komen. Kunnen we na afloop, als we terug zijn allemaal, een avondje Quinta Corcunda met z’n vieren houden.’ Soort dia-avondje van vroeger.
Wilma poseert voor de veel te grote Citroën C-elysée die we gehuurd hebben. Gaat ook op de app.
‘Zo, blitse kar!’
‘Ja, we gaan ’m wel ruilen hoor. Te groot en te log met optrekken. Liever zo’n pittige Seat Ibiza.’
‘Staat de caravan rustig genoeg om lekker te schrijven?’ vraagt Adri.
‘Ja, helemaal apart. Een schrijvershut.’
Het is gezellig. Met een gezamenlijk reisdoel heb je veel te appen. In Fuseta, je mag het ook met een z schrijven, vanaf hier rechtdoor óver de kruising met de kustweg heen, daar kun je de lekkerste vis eten. We sturen een filmpje met daaronder: ‘In afwachting van de vis.’
Casa Corvo, en niet dat terras er vlak naast, daar moet je wezen. Daar zit het vol en staan de mensen in de rij, terwijl er op de andere terrassen nog ruim plek is. The winner takes it all. De ober die ons de eerste dag helpt heeft van die oud-Hollandse grapjes, dan tikt-ie je van achteren aan op je rechterschouder, knipoogt ondertussen naar je vrouw aan de overkant van de tafel en zet dan links van je de karaf met wijn neer. We eten zeebaars en zwaardvis. Giga vissen.
‘Mùrrege een rog. Die ben zòò gròòt. Mì-se twieje ete we die dan. Op.’
‘Rog, dat is mijn bijnaam. Van Beelen: hij is-t’r ien van de rog. Of van ’t rogje. Met De Vink hoefde dat niet. Ook niet met Grunstra.’*
‘Die mot je dan ààgelijk wel ete, de femilie indachtig.’
‘Ja,’ appt Adri, ‘dan moet ik in het Portugees om “um raio” vragen.’
‘Dat is goed, dat je dat zegt,’ app ik terug, ‘want we zagen net al een Duitse mevrouw vragen aan een tafel met Portugezen en ze kreeg in het Engels te horen dat die vis op tafel op een sole leek, een tong, maar dat is alleen hoe die zwemt over de grond. Raio onthouden we.’
‘Eu gostaria de comer um raio: ik zou graag een rog eten,’ appt Adri.
‘As ik maar uit m’n woorden kom. We schrijven het op.’
‘Gek, meestal eet je die van oktober tot en met december. Maar dat is in Nederland. In Portugal is het vast anders. En er zijn zo’n 450 verschillende soorten rog, dus je ken nog effe vooruit.’
Adri weet veel. Een wandelende encyclopedie. Hij krijgt gelijk. De volgende dag lees ik m’n briefje op.
En omdat we bij het filmen het eerste deel missen, nemen we nog een filmpje op. De ober speelt het spel voortreffelijk mee.
Och kip, zondagmiddag toen je op de mat zat hebben we samen nog naar die mooie pianomuziek geluisterd. Pikte je af en toe nog een graantje. Verder zat je een beetje voor je uit te suffen, je ogen op een kier. Had je ooit wel eens zulke mooie muziek gehoord? Samen met je zus, of vriendin?
Iedere dag weer, we zaten nog aan de koffie of daar kwamen jullie al aangelopen. Voor de haver. Voor de gezelligheid. Lieve kip, lieve kippen. Tòòòk tok tok tok tok, tòòòk tok tok tok tok. Eén keer hadden wij nog niet opengedaan, waren wij een tikje laat en was het tik tik tik, tegen de deur. Zo uit het kippenhok, de eerste gang. Uitgebreide begroetingen iedere dag. Met diepe buigingen, van jullie en van onze kant: tòòòk tok tok tok tok, tòòòk tok tok tok tok!
Maar met jou, lieve kip op de mat, ging het niet zo meer. Je zat daar wat versuft. Pikte nog een graantje. Maar niet zoveel als je zus, of je vriendin, die vandaag alleen over was.
Heb je ooit wel eens zulke mooie muziek gehoord? Lieve kip? Op de laatste dag dat je bij ons was. In de keuken, op de mat.
Dat liedje van die blinde Italiaan, hoe heet-ie ook alweer, Andrea Bocelli, zit al een week in m'n kop. Gek word ik ervan. Ik had er nooit naar moeten luisteren. Ze zeggen dat je het alleen maar uit je hoofd krijgt als je het nog een keer afspeelt. Dat je het dan weer helemaal opnieuw beleefd allemaal en dat je het dan kwijt bent. Daar is onderzoek naar gedaan. Moet ik dat dan maar doen?
Ik denk dat ik bij mijn verhuizing wel tien kuub spullen heb weggegooid. En ook de nodige papieren. Wat een mens allemaal verzamelt, het is diep triest. En voor het grootste gedeelte zinloos. Daar kom je na je vijftigste wel achter. Verzamelingetjes geven hooguit wat houvast in het leven.
Er zijn natuurlijk altijd papieren die je niet makkelijk weggooit. Maar die toch een beetje in de weg liggen, en liggen te vergaan, en langzamerhand een wanordelijke bende worden. Al die krantenknipsels bijvoorbeeld die over mezelf gaan. Wat moet ik ermee. Je bewaart het, bladert er af en toe nog wat weemoedig doorheen, leest een frase, slaat het velletje weer om en bergt het weer op.
Bij mijn verhuizing dacht ik, ik neem het mee, vooruit, laat ik dat in ieder geval doen, maar ik wil er niet steeds weer doorheen hoeven bladeren. Sommige mooie dingen, zoals dat interview in het NRC Handelsblad, bewaar ik, ik maak er een scan van, zoals van de rest, die ik wel weggooi, maar het halen van de deftigste krant van het land is natuurlijk al reden genoeg om hem te houden. In dit geval de hele krant! Ik weet nog dat de fotograaf die de foto bij het artikel nam nog met rolletjes fotografeerde, analoog dus, dat hij daarbij zwoer, zwart-wit, want die korrel, dat was toch veel mooier dan wat er uit die digitale camera's kwam van tegenwoordig (we schrijven 2004, digitale camera's waren er nog niet zo lang en de foto's die je ermee kon maken hadden een grootte van ongeveer 1 megabite). De foto werd gemaakt aan de kade van de Rijn en Schiekade achter de universiteitsbibliotheek, want water op de achtergrond, dat paste wel bij iemand die een proefschrift over het Katwijks geschreven had. De zee, altijd de zee. Het interview zelf, met de titel 'Over Skeveling nae Lààie' (te vinden op internet), was van Dirk van Delft, Rijnsburger van geboorte en destijds hoofdredacteur van de wetenschapsbijlage van de krant, nu de baas van Museum Boerhaave in Leiden. Een Rijnsburger die een Katwijker interviewt. Een paar jaar daarvoor, in 2001, hadden we in het huis waar hij woonde de kleine Beer nog uit een nest katten uitgekozen, maar dat wist hij niet meer en dat klopte wel, want daarbij hadden we vooral met zijn vrouw te maken. Het leven hing van toevalligheden aan elkaar. Beer kwam uit Leiden, een echte stadskat, heel wat anders dan Zorro, die van de boerderij kwam. Maar ik dwaal af. Je ziet dat krantenknipsels heel wat losmaken. Wat ik natuurlijk ook bewaar, is de Courant van de eeuw – wie heeft hem nog?! – bij de millenniumwisseling door Adri van Beelen op touw gezet – ik ken geen grotere workaholic! – met een stuk over een eeuw dialect door mijzelf. Bewaren en scannen! Van dertien jaar later is dat exemplaar van Visserijnieuws met het verhaal over de bomschuit door Gijs van der Bent naar aanleiding van mijn boek over het handschrift van bomschuitschipper Leendert Buijsertszoon van der Plas. Of dat grote interview met Jaap en mij in het Leidsch Dagblad door Alieke Hoogenboom, over het Katwijks woordenboek dat er temet is, met die schitterende foto van Taco van der Eb, die mij ook al eens voor de omslag van Leidraad had gefotografeerd. Ik bewaar dus nog genoeg. Net als dat interview met die geheimzinnige foto van Adrie van Duivenboden, over twee pagina's, in De Katwijksche Post. Bewaren en scannen! Maar de rest, het ligt te vergelen en te vergaan. En als je er niet meer bent, wordt het weggegooid. Dat doe ik dan zelf alvast maar. Het is niet eens de ruimte die het inneemt, misschien een archiefdoos vol, meer niet. Maar digitaal kun je het ook allemaal makkelijker terugvinden. En met één druk op de knop doorgeven aan al die mensen en instellingen die er belangstelling voor hebben. Voor zouden hebben.
En dan ben ik nog vergeten te vertellen van mijn stage bij het Meertens Instituut, toen nog P.J. Meertensinstituut, aan de Keizersgracht 569-571 te Amsterdam. In 1993 deed ik daar mee met een onderzoek naar het Amsterdams onder leiding van dr. Dédé Brouwer.
Het was een onderzoek in werkelijke tijd ('real time'). Dat betekende dat dezelfde Amsterdammers die twintig jaar daarvoor waren geïnterviewd nu weer werden geïnterviewd. Als je die mensen iedere twintig jaar opnieuw zou interviewen, zou je kunnen zien hoe hun taal veranderde. Of het in 2013 weer gebeurd is, weet ik niet.
Behalve dat het een onderzoek in werkelijke tijd was, was het ook een onderzoek waarin klassen werden vergeleken: lagere klasse, middenklasse en hogere klasse. Dat is omdat je bij een stadsdialect, wat het Amsterdams is, een verticale gelaagdheid ziet. Iedereen spreekt het dialect, van de vuilnisman tot de burgemeester. De lagere klasse, waartoe we de eerste mogen rekenen, zal nog volop het Amsterdamse stadsdialect spreken, de hogere klasse, waartoe we de laatste mogen rekenen, zal dat nog een beetje doen. Dezelfde gelaagdheid zie je in steden als Leiden, Den Haag en Utrecht.
Om daarachter te komen gingen we die mensen thuis interviewen. Met een cassetterecorder namen we hun spraak op. Het interview bestond uit tests en vrij gesprek. In buurten als De Pijp of de Jordaan in huizen driehoog-achter woonden de mensen die tot de lagere klasse behoorden. In 1973 woonden veel mensen uit die klasse ook in de Bijlmermeer, maar in 1993 waren de meeste Amsterdammers uit die buurt verhuisd naar Purmerend. Dat betekende veel extra reizen met de cassetterecorder.* De hogere klasse vond je onder andere in de straten rond het Vondelpark, in de Vossiusstraat die daarlangs loopt, waar Annie M.G. Schmidt gewoond heeft. Dat waren huizen met hele grote woonkamers, herinner ik me nog, met wel drie bankstellen, voor, achter en in het midden. Je keek je ogen uit.
De mensen van het P.J. Meertensinstituut figureren in de zevendelige roman Het bureau van J.J. Voskuil. Dédé Brouwer komt er ook heel even in voor als zij met twee andere dames in de kamer van Jan Berns, in het boek Huub Pastoors, een bespreking heeft.
